نقد و بررسی کتاب From Reverence to Rape (از تکریم تا تجاوز) نوشته مولی هسکل

کتاب From Reverence to Rape: The Treatment of Women in the Movies اثر مولی هسکل، یکی از آثار پیشگام در نقد فمینیستی سینما است که برای نخستین بار در سال ۱۹۷۴ منتشر شد و در سال‌های ۱۹۸۷ و ۲۰۱۶ مورد بازبینی قرار گرفت. هسکل در این کتاب با نگاهی تحلیلی و تاریخی، به بررسی چگونگی بازنمایی زنان در سینمای آمریکا می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این بازنمایی‌ها بازتابی از نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی نسبت به زنان در دوره‌های مختلف بوده‌اند.​

ساختار و محتوای کتاب

هسکل کتاب خود را با بیان این نکته آغاز می‌کند که سینما، مانند دیگر محصولات فرهنگی، در خدمت "دروغ بزرگ" جامعه غربی قرار دارد؛ یعنی باور به برتری مردان بر زنان. او معتقد است که این باور چنان در رفتارهای اجتماعی ریشه‌دار شده که حتی شناسایی آن می‌تواند به فروپاشی ساختارهای موجود منجر شود.​

دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰: از زنان پاکدامن تا زن اغواگر(femme fatale)

در بخش‌های ابتدایی کتاب، هسکل به تحلیل نقش‌های زنانه در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ می‌پردازد. او به شخصیت‌هایی مانند لیلیان گیش و جنت گینور اشاره می‌کند که در ظاهر زنانی مطیع و ملایم بودند، اما در باطن دارای اراده‌ای قوی و مستقل بودند. هسکل این نوع شخصیت‌ها را به عنوان زنانی توصیف می‌کند که "جهان را اداره می‌کنند، اما کسی نباید بداند".​
از سوی دیگر، او فم‌فتال را محصولی از نگاه مردانه می‌داند—زنی که اغلب با جذابیت جنسی و قدرت کنترل‌گرانه‌اش، مردان را به دام می‌اندازد و در نهایت، باید تنبیه یا نابود شود فم‌فتال بیش از آن‌که بازتابی از قدرت واقعی زنان باشد، واکنشی مردانه به ترس از استقلال و آزادی زنانه است. فم‌فتال‌ها درواقع نماد نگرانی‌های فرهنگی درباره تغییر نقش زنان در جامعه هستند، به‌ویژه در دوره‌هایی که زنان وارد عرصه‌های کاری و اجتماعی جدید می‌شدند. در نتیجه، سینما با خلق این تیپ زنانه، نوعی «کنترل نمایشی» بر زنان اعمال می‌کند—یعنی به زن قدرت می‌دهد، اما فقط تا جایی که بتواند در پایان او را شکست دهد یا از بین ببرد.

فیلم‌های زنانه: ژانری با محدودیت‌های خاص

در فصل مربوط به "فیلم‌های زنانه" دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰، هسکل به بررسی ژانری می‌پردازد که به طور خاص برای زنان ساخته می‌شد. او معتقد است که این ژانر، اگرچه به زنان نقش‌های اصلی می‌داد، اما اغلب آن‌ها را در قالب‌هایی محدود و کلیشه‌ای قرار می‌داد. هسکل سه نوع شخصیت زنانه را در این ژانر شناسایی می‌کند: زن فوق‌العاده (مانند بت دیویس)، زن معمولی (زنانی منفعل و قربانی) و زن معمولی که به زن فوق‌العاده تبدیل می‌شود.​

دهه‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰: از ستارگان سکسی تا نادیده‌گرفته‌شدن زنان

هسکل در ادامه به بررسی تغییرات نقش‌های زنانه در دهه‌های بعدی می‌پردازد. او به ظهور ستارگانی مانند مرلین مونرو در دهه ۱۹۵۰ اشاره می‌کند که به نمادهای جنسی تبدیل شدند، اما اغلب به عنوان فانتزی‌های مردانه بازنمایی می‌شدند. در دهه ۱۹۶۰، با ظهور جنبش‌های اجتماعی و فرهنگی، نقش‌های زنانه پیچیده‌تر شدند، اما همچنان تحت تأثیر نگرش‌های مردسالارانه قرار داشتند. در دهه ۱۹۷۰، با ظهور کارگردانان مرد جدید (مانند اسپیلبرگ و اسکورسیزی)، هسکل معتقد است که نقش‌های زنانه به حاشیه رانده شدند و تمرکز اصلی بر روی شخصیت‌های مردانه قرار گرفت.​

تحلیل‌های برجسته و مثال‌های خاص

مولی هسکل در کتاب From Reverence to Rape فیلم Adam’s Rib (۱۹۴۹) را به‌عنوان نمونه‌ای از تعادل جنسیتی در سینمای کلاسیک معرفی می‌کند. این فیلم، به کارگردانی جورج کیوکر و بازی کاترین هپبورن و اسپنسر تریسی، داستان زوجی وکیل را روایت می‌کند که در پرونده‌ای جنجالی در دو سوی مخالف قرار می‌گیرند. هسکل این فیلم را به دلیل نمایش رابطه‌ای مبتنی بر احترام متقابل، برابری حرفه‌ای و نقد ساختارهای مردسالارانه، نمونه‌ای از "عشق هوشمندانه" می‌داند.​

دلایل انتخاب Adam’s Rib به‌عنوان نمونه تعادل جنسیتی

1.    برابری حرفه‌ای و شخصی: شخصیت آماندا بونر، با بازی هپبورن، وکیل مدافعی است که با همسرش، آدام بونر، در دادگاه روبه‌رو می‌شود. این تقابل نه‌تنها زمینه‌ای برای نمایش توانمندی‌های حرفه‌ای آماندا فراهم می‌کند، بلکه رابطه‌ای برابر و مبتنی بر احترام متقابل را به تصویر می‌کشد. هسکل این نوع رابطه را "عشق هوشمندانه" می‌نامد، جایی که طرفین یکدیگر را آموزش می‌دهند و از هم می‌آموزند.​

2.    نقد ساختارهای مردسالارانه: آماندا در دفاع از موکل خود، به نابرابری‌های جنسیتی در سیستم قضایی و جامعه اشاره می‌کند. او با بیان اینکه "کارهایی که مردان انجام می‌دهند، در چشم جامعه پذیرفته‌شده است، اما اگر زنان همان کارها را انجام دهند، طرد می‌شوند"، به نقد استانداردهای دوگانه می‌پردازد. این رویکرد، فیلم را به اثری پیشرو در نقد اجتماعی تبدیل می‌کند.​

3.    بازنمایی زن مستقل و توانمند: شخصیت آماندا، زنی است مستقل، باهوش و مصمم که در حرفه خود موفق است و در عین حال، نقش همسری خود را نیز ایفا می‌کند. این ترکیب، تصویری واقع‌گرایانه و چندبعدی از زن ارائه می‌دهد که در سینمای آن دوران کمتر دیده می‌شد.​

4.    تأثیر فرهنگی و تاریخی: فیلم در دوره‌ای ساخته شد که زنان پس از جنگ جهانی دوم به نیروی کار پیوسته بودند و نقش‌های سنتی در حال تغییر بود. Adam’s Rib با به‌تصویرکشیدن زنی حرفه‌ای و مستقل، بازتابی از این تغییرات اجتماعی است و به‌عنوان اثری پیشرو در زمینه برابری جنسیتی شناخته می‌شود

کتاب From Reverence to Rape  اثری پیشگام در نقد فمینیستی سینما است که با تحلیل‌های دقیق و تاریخی خود، به بررسی چگونگی بازنمایی زنان در سینمای آمریکا می‌پردازد. اگرچه برخی از دیدگاه‌های هسکل ممکن است امروزه مورد نقد قرار گیرند، اما این کتاب همچنان منبعی ارزشمند برای درک تاریخچه و تحول نقش‌های زنانه در سینما است.​